Urineverlies (incontinentie)

Naar overzicht

Urine-incontinentie, ook wel onvrijwillig urineverlies genoemd, is een zeer algemene ziekte. Naar schatting heeft ongeveer 1/10 van de bevolking last van onvrijwillig urineverlies. Hoewel het risico op urine-incontinentie toeneemt met de leeftijd, kunnen zowel mannen als vrouwen van alle leeftijden er last van krijgen.

Wat is urine-incontinentie?

Urine-incontinentie is een veelvoorkomend probleem. Toch is het nog steeds een taboeonderwerp in onze samenleving. Iedereen neemt namelijk aan dat ongecontroleerd urineverlies nooit meer een probleem is zodra je zindelijk bent, maar dat is niet het geval. Bovendien is urine-incontinentie zeer onaangenaam voor de getroffenen, waardoor de meesten er zelfs niet mee naar een dokter durven gaan. 

Maar hoe kan je dan toch de controle over je urinewegen verliezen? In principe heeft zindelijkheid weinig te maken met de ontwikkeling van urine-incontinentie bij volwassenen. Ongecontroleerd urineren bij kinderen, ook wel enuresis genoemd, heeft geen lichamelijke oorzaken. Urine-incontinentie bij volwassenen, daarentegen, kan veroorzaakt worden door verschillende lichamelijke factoren.  

Urine wordt namelijk gevormd door de nieren en komt in onze blaas terecht via de urineleiders. De sluitspier van de blaas is verantwoordelijk voor het vasthouden van de urine. Wanneer deze spier niet meer zo goed (of helemaal niet meer) werkt, is er sprake van van urine-incontinentie. In dat geval kan de blaas de urine niet meer gecontroleerd ophouden, waardoor het dus ongewenst ontsnapt. Dan is er vaak ook sprake van een prikkelbare of overactieve blaas.

Naast urine-incontinentie bestaat er ook ontlastingsincontinentie, waarbij de getroffene moeite heeft om de ontlasting op te houden. Hoewel deze vorm van incontinentie bij elke leeftijd kan voorkomen, treft het vooral ouderen. Bovendien kan deze aandoening ook een impact hebben op de mentale gezondheid, omdat de emotionele en mentale druk op de getroffen persoon vaak zeer hoog is. 

Wat zijn de symptomen van urine-incontinentie?

In een vroeg stadium van urine-incontinentie verliezen de getroffenen meestal druppelsgewijs urine, dat gepaard gaat met een druk in de buik. De urine ontsnapt, bijvoorbeeld, bij het optillen van voorwerpen en tijdens het lachen, hoesten of niezen. In andere gevallen is er eerder sprake van een sterke plotselinge drang om te plassen. Wanneer de blaas dan te laat geledigd wordt, heeft de getroffene meestal ook last van ongecontroleerd urineverlies. Deze vorm van urine-incontinentie komt doorgaans ‘s nachts voor.

Welke vormen van urine-incontinentie bestaan er?

Afhankelijk van de oorzaak van de urine-incontinentie, zijn er verschillende soorten te onderscheiden. Hieronder zetten we de vier meest voorkomende even op een rijtje. 

1. Stressincontinentie

Deze vorm is de meest voorkomende vorm van urine-incontinentie en treft vooral vrouwen. Bij mannen komt stressincontinentie doorgaans alleen voor als gevolg van een chirurgische ingreep, zoals de verwijdering van de prostaat na prostaatkanker.

2. Aandrangincontinentie

Bij aandrangincontinentie ervaart de getroffene regelmatig een plotselinge sterke drang om te plassen. Wanneer die drang te groot wordt (imperatieve drang) en de controle over de blaas afneemt, ontsnapt er vaak al urine voor je het toilet bereikt hebt. In deze gevallen is er sprake van een overactieve of prikkelbare blaas. 

3. Gemengde incontinentie

Er is sprake van gemengde incontinentie wanneer de getroffene last heeft van zowel aandrang- als stressincontinentie. Deze vorm kan zich uiten in verschillende gradaties en verschilt van persoon tot persoon. Sommige mensen hebben, bijvoorbeeld, zware stressincontinentie met lichte symptomen van aandrangincontinentie, terwijl anderen milde symptomen van beide vormen hebben.

4. Overloopincontinentie

Wanneer de blaasspier slecht werkt en er te veel urine in de blaas blijft zitten, is er sprake van overloopincontinentie. Bij deze vorm van incontinentie kan de urine niet meer door de urinebuis stromen. Wanneer de blaas vol is, loopt de blaas als het ware over met urineverlies tot gevolg. De blaas wordt echter niet volledig geleegd wanneer ze overloopt. De rest blijft namelijk gewoon achter in de blaas.

Wanneer moet je naar de dokter?

Iedereen die last heeft van urine-incontinentie raadpleegt het best zo snel mogelijk een arts. Een zwakke of verzwakte blaas is in de meeste gevallen makkelijk te behandelen met medicatie en gerichte oefeningen. Daarvoor is het echter wel belangrijk om tijdig en nauwkeurig de oorzaak van de urine-incontinentie en de bijbehorende behandeling te bepalen.

Je huisarts kan altijd als eerste aanspreekpunt dienen bij blaasproblemen. Wanneer onvrijwillig urineverlies optreedt bij de zwangerschap of aan het begin van de menopauze, is het echter aangewezen om een gynaecoloog te raadplegen. Indien nodig kunnen zowel de huisarts als de gynaecoloog je doorverwijzen naar een uroloog. 

Hoe wordt incontinentie gediagnosticeerd?

Na een uitvoerig gesprek zal de arts verschillende lichamelijke onderzoeken uitvoeren: de urine onderzoeken en de patiënt vragen om een zogenaamd “mictielogboek” of plasdagboek bij te houden. Daarin wordt bijgehouden hoeveel water er werd gedronken, hoeveel urine er werd geproduceerd, hoe intens de drang was om te urineren en hoeveel urineverlies er plaatsvond. Zo’n plasdagboek kan de arts helpen om de diagnose te stellen en om mogelijke verbeteringen aan te brengen in de loop van de behandeling.

Daarnaast kan de oorzaak van de urine-incontinentie ook vastgesteld worden door middel van een echografie of röntgenfoto’s van de blaas en de urinebuis. Indien nodig kan er ook een blaasdrukmeting uitgevoerd worden. 

In sommige gevallen is een cystoscopie, of kijkonderzoek in de blaas, aanbevolen zodat er een exacte diagnose gesteld kan worden.

Hoe kan je blaasproblemen behandelen?

• Inlegkruisjes of absorberende pads bestaan in verschillende vormen voor zowel mannen als vrouwen. Het nadeel hiervan is dat ze een onaangename geur kunnen produceren als ze niet tijdig worden vervangen. Als alternatief bestaan er ook absorberende tampons voor vrouwen en de zogenaamde druppelvangers voor mannen om licht tot matig urineverlies op te vangen. Eerder last van nachtelijk urineverlies? Dan kunnen luiers de ideale oplossing zijn.

• Een pessarium, ook wel vrouwenring genoemd, is een siliconen kapje dat in de plasbuis worden ingebracht ter stabilisatie. Deze zijn vooral geschikt voor vrouwen met urine-incontinentie als gevolg van een vernauwde plasbuis. Ze zijn echter niet geschikt voor permanent gebruik.

• Een urinekatheter is een urineverwijderend hulpmiddel voor mensen met een zwakke of verzwakte blaas. Via de katheter wordt de urine druppelsgewijs overgebracht naar een zak. Die wordt aan het lichaam bevestigd en kan het urineverlies opvangen. Daarnaast bestaan er urinaire condooms. Die zijn speciaal ontworpen voor mannen en helpen om urine op te vangen en/of af te voeren. Deze condooms zijn bedoeld voor eenmalig gebruik en worden in sommige gevallen al uitgerust met een urinezak.

• Vrouwen kunnen urine-incontinentie bestrijden met behulp van bekkenbodemtraining. Zo bestaan er vibrators in verschillende vormen die de bekkenbodem helpen verstevigen.

• Incontinentiebroekjes kunnen helpen om je kleding te beschermen en zijn gemakkelijk te dragen. Op die manier kunnen ze het welzijn bevorderen.

Geneesmiddelen tegen urine-incontinentie

Iedereen die last heeft van urineverlies kan een beroep doen op medicijnen. Er bestaan verschillende actieve ingrediënten die geschikt zijn voor de behandeling van blaaszwakte. 

• Antibiotica: In geval van een blaasontsteking kan een antibiotocum een snelle hulp bieden. Dit soort geneesmiddelen doodt namelijk de bacteriën die verantwoordelijk zijn voor de ontsteking.

• Duloxetine: Dit geneesmiddel wordt vooral gebruikt om stressincontinentie te behandelen, maar werd oorspronkelijk gebruikt tegen depressie. Duloxetine verhoogt namelijk de neuronale activiteit van de sluitspier, waardoor ze makkelijker te controleren is.

• Oestrogeen: Er wordt aangenomen dat oestrogeen de controle over de blaas verbetert, vooral bij vrouwen. Door een hogere toevoer van oestrogeen krijgen de spieren rond de plasbuis meer bloed, waardoor die meer gespannen en reactiever wordt. Oestrogeen wordt vooral gebruikt na de menopauze om het urethrale weefsel te genezen of gezond te houden.

• Anticholinergica: Mensen die lijden aan aandrangincontinentie overwegen het best een behandeling met anticholinergica. De medicatie speelt in op de receptoren van de blaasspieren en voorkomt op die manier dat ze samentrekken. Bovendien verhoogt het de capaciteit van de blaas. 

Plantaardige middelen ter ondersteuning bij urine-incontinentie

Ook de natuur heeft enkele handige hulpmiddelen voor mensen met urineverlies. Pompoenpitten in de vorm van pompoenzaadolie, bijvoorbeeld, ondersteunen de blaasfunctie¹. Bovendien heeft het ook een positief effect op de gezondheid van de prostaat¹, waardoor mannen er dus extra baat hebben. Prostaatvergroting is namelijk vaak de oorzaak van urineverlies bij mannen. Daarnaast kan ook guldenroede, dat in de vorm van thee gedronken kan worden, een handje helpen omwille van de diuretische en kiemdodende werking¹. Op die manier worden de urinewegen gespoeld en de bacteriën mee uitgeplast. Guldenroede heeft bovendien ook ontstekingsremmend, krampstillend en pijnstillend effect¹. Andere interessante kruiden bij urine-incontinentie zijn brandnetel¹, veenbessen¹ en hooibloemen¹.

¹ Gezondheidsclaim in afwachting van goedkeuring door de EFSA.

Bekkenbodemtraining bij urine-incontinentie

De spieren in de bekkenbodem kunnen, net zoals alle andere spieren, getraind en versterkt worden en gaan op die manier urineverlies tegen. Dit is vooral belangrijk voor vrouwen. Door specifiek verschillende spierlagen rond de plasbuis en anus te trainen, kunnen zij namelijk de controle over hun blaas terugkrijgen. Het voordeel is dat je hiervoor niet naar de sportschool hoeft te gaan; je kan de bekkenbodemoefeningen, waarbij je de bekkenbodem opspant en vervolgens ontspant, gewoon comfortabel thuis doen. 

Hieronder vind je alvast enkele oefeningen om je bekkenbodem te trainen:

• De vliegende superman: Ga allereerst op handen en voeten gaan staan. Bij het uitademen strek je je arm naar voren en doe je het tegenovergestelde been naar achteren. Bij het inademen breng je je uitgestrekte arm en been terug zo dicht mogelijk tegen je romp. Bij de volgende uitademing doe je de oefening opnieuw maar met de andere arm en het andere been.

• De kat: Start op handen en voeten. Bij het inademen maak je je rug zo hol mogelijk. Bij het uitademen kom je terug recht totdat je rug een bolle vorm heeft.

• De danser: Voor deze oefening heb je een stoel nodig. Ga zitten met je voeten op heupbreedte, het bovenlichaam uitgerekt en het rechterbeen iets naar buiten. Adem diep in en span je bekkenbodem op terwijl je uitademt. Sta vervolgens recht en zet een stap naar voren. Ten slotte ga je in een vloeiende beweging terug zitten en herhaal je de oefening met het andere been naar buiten.

Deze oefeningen moeten meermaals herhaald worden om de bekkenbodem te versterken.

Huidverzorging bij urine-incontinentie

Urine en ontlasting tasten de huid sterk aan. Daarom is huidverzorging heel erg belangrijk voor incontinentiepatiënten:

• Voorkom bijkomende huidaandoeningen met behulp van crèmes. Zolang het urineverlies aanhoudt, is het gebruik van de crèmes aanbevolen om de huid gezond te houden. Om de crèmes een blijvend effect te geven, is het belangrijk om de juiste verzorgingsproducten te gebruiken. Raadpleeg je arts of apotheker om de ideale huidverzorging te vinden.

• Overmatige hygiëne tast de natuurlijke beschermlaag van de huid aan. Je wast je dus beter niet te vaak.

• Gebruik pH-neutrale zeep in plaats van agressieve producten.

• Gebruik een zacht en huidvriendelijk washandje voor je persoonlijke hygiëne. Ruwe washandjes kunnen de huid irriteren.

• Gebruik lauw water (ongeveer 25°C) om de huid rond het genitale gebied te wassen. Heet water kan de gevoelige huid verder beschadigen.

• Hou de aangetaste huidgebieden zo droog mogelijk, zodat ziektekiemen geen kans krijgen om zich te verspreiden.

• Dep je huid droog in plaats van te wrijven.

Hoe kan je urine-incontinentie voorkomen?

• De meest effectieve manier voor vrouwen om het risico op incontinentie te verminderen is regelmatige bekkenbodemtraining. Veel fysiotherapeuten bieden gerichte bekkenbodemoefeningen aan die je ook gewoon thuis kan doen.

• Verbeter de veerkracht van je blaas. Je kan je blaas namelijk specifiek trainen door wat langer te wachten om te gaan plassen, wanneer het hoognodig lijkt.

• Zwaarlijvigheid is een risicofactor voor urine-incontinentie. Gewichtsverlies kan de symptomen van urineverlies aanzienlijk verminderen.

• Lichamelijke inspanning en stress kunnen urine-incontinentie bevorderen. Besteed dus genoeg aandacht aan ontspanning, zodat ook je blaas tot rust kan komen. 

• Lichaamsbeweging of sport blijft erg belangrijk voor een gezond leven. Het voorkomt overgewicht, versterkt de spieren en minimaliseert het risico op urine-incontinentie.

• Als je evenwichtige voeding in je dagelijks leven introduceert, kan je je lichaam zo gezond mogelijk houden. Let wel goed op wat je eet, want sommige voedingsmiddelen irriteren de blaas, zoals bijvoorbeeld bepaalde kruiden. Als je vaak last hebt van een blaasontsteking en urineweginfecties, dan kan je het best minder zout eten.

• Drink voldoende water of thee om je lichaamsfuncties in stand te houden. Probeer niet te veel koffie of alcohol te drinken. Deze dranken irriteren immers de blaas.

Deskundig apothekersadvies

"Onze klanten informeren en hen gezondheidsadvies op maat bieden, dat ligt ons erg nauw aan het hart. Daarom hebben we “Ons advies” in het leven geroepen: een gidspagina met hapklare, wetenschappelijk onderbouwde informatie, onderzocht en samengesteld door ons team van experts."

Als hoofdapotheker is Theresa Holler, samen met haar team van apothekers, verantwoordelijk voor ons advies. Op deze pagina's kan je volop gebruik maken van onze deskundige apothekerskennis om een antwoord te vinden op al jouw gezondheidsvragen. Elk thema is niet alleen voorzien van wetenschappelijke informatie en advies, maar bevat ook heel wat tips en aanbevelingen. Heb je toch nog vragen over je gezondheid? Neem dan zeker contact op met ons.

Theresa Holler, hoofdapotheker bij Farmaline